Inleiding :

De gemeente Wamel, bestaande uit de dorpen Wamel, Beneden-Leeuwen en Boven-Leeuwen, is gelegen aan de machtige, drukst bevaren rivier van Europa, de Waal.

Een machtige dijk beschermt de dorpen tegen het hoge water van die rivier, wanneer deze gedurende de winter soms meermalen buiten haar oevers pleegt te treden. In het verleden ging zulks meermalen met storm, kruiend ijs of ander natuurgeweld gepaard, met als gevolg dat de dijk herhaaldelijk doorbrak en de dorpen werden overstroomd. Hieraan herinneren nog de zogenaamde “Wielen”, die de plaatsen markeren, waar zulk een ramp heeft plaats gevonden. In 1861 gingen bij een dijkdoorbraak 37 mensenlevens verloren, terwijl in 1926 gelukkig geen slachtoffers vielen, maar de materiële schade enorm groot was.

Een veertigtal jaren geleden werden hier hoofdzakelijk landbouw en veeteelt bedreven, terwijl naast scheepsbouw en baksteen- wat huisindustrie voor kwam, zoals hoepel- en mandenmakerijen. Ook het aantal klompenmakers was groot. Deze huisindustrieën zijn praktisch geheel verdwenen.

Rond 1920 deed de meubelindustrie haar intrede en heeft zich sedertdien geweldig uitgebreid. Zij heeft er voor een groot deel toe bij gedragen tot wat de gemeente Wamel momenteel is : een drietal welvarende dorpen met goede voorzieningen, waar het goed wonen is.

Sedert 1930 is er in de gemeente veel veranderd. In de serie “in oude ansichten” behoort naar mijn mening de gemeente Wamel daarom ook een plaats in te nemen. Volgaarne heb ik daarom voldaan aan het verzoek van de uitgever om materiaal en tekst toe te leveren. Liever nog had ik voor elk dorp apart een boekje willen samen stellen, doch daarvoor ontbrak mij het nodige materiaal. Toch zal men ongetwijfeld een aardige indruk krijgen van de toestanden hier vóór 1930.

Rest mij nog hen, die kaarten in bruikleen afstonden en aanwijzingen gaven voor de verklarende tekst, van harte te danken.

Alle ‘9 onderstaande foto’s gaan over de 1926 watersnoodramp, zoals die zich voordeed in Beneden-Leeuwen en heel veel andere dorpen in de wijde omgeving. Bron : http://fotos.serc.nl/gelderland/beneden-leeuwen/beneden-leeuwen

Wanneer men vanuit Tiel Wamel wil bereiken moet men – zolang de brug nog niet klaar is- nog gebruik maken van een pontveer. De afgebeelde pont is een “gierpont”, met een kabel verbonden aan een zestal bootjes, die “bovenstrooms” lagen. Het laatste bootje lag in de rivier verankerd. Door de kracht van de stroming kon de pont dan de rivier op en neer “gieren”. Enige jaren na de oorlog werd dit voor passerende schepen zo’n groot obstakel, dat zij werd vervangen door een vrijvarende motorpont.

De meest gefotografeerde straat vóór 1930 in Beneden-Leeuwen was uiteraard de Zandstraat. Rechts ziet u de winkel met werkplaats van koperslager Tinus de Grauw en verderop rechts de toenmalige boterfabriek. Links staat het café “De Twee Linden”. De naam bestaat nog, de bomen zijn helaas verdwenen.

Rechts ziet men het patronaat van Leeuwen. Dit gebouw kreeg later de bestemming van gymlokaal, daarna van landbouwschool en thans is het in gebruik bij het tuincentrum Jan van Oijen. Links staat de voormalige lagere school. Aan het einde van de Waterstraat ziet u het winkeltje van Jan Reuser, waar destijds door de scholieren voor een halve cent pit-brokken en voor een halve cent riemdrop kon worden gekocht. Helemaal links ziet men nog de spits van de toenmalige parochiekerk van Leeuwen.

De Dorpsstraat van Wamel anno 1890. Rechts ziet men, boven de tilbury, het raam van het toenmalige (aangebouwde) gemeentehuis met pubicatiekast. Tot 1899 deed deze aanbouw als zodanig dienst. Na de ingebruikname van het nieuwe gemeentehuis aan de Zandstraat in Beneden-Leeuwen (thans bureau gemeentewerken) is genoemde aanbouw gesloopt. Het woonhuis is nu van Fr. van de Werdt. Verderop ziet men nog de boerderij, laatstelijk bewoond door Dokus Loman en in 1933 afgebrand. En de voormalige school.

De Zandstraat, nog niet van een wegdek voorzien. De eerste benzinepomp (voor de zaak van Tinus de Grauw) had reeds zijn intrede gedaan.

Deze foto toont de Dorpsstraat in Wamel vóór 1880. In het midden ziet men de toren van de katholieke kerk. Deze koepelkerk werd gesloopt en in 1880 vervangen door de kerk, afgebeeld op andere foto’s. Vooraan links ziet u het huis van de familie van Beers. Hier staat nu het winkelpand van Gerrit Vincent.

Als men de bomenrij aan weerszijden van de Bikkelen ziet, was er inderdaad sprake van “Bikkellaan”. Wanneer de Waal buiten haar oevers trad, was de kwel zo hevig, dat hier de omgeving vrijwel blank stond.

Wederom de Zandstraat. Rechts staat het woonhuis van molenaar Sjaak van Dieten, thans van Thijs Loeffen. Via de tramrails liep een doorlopend bellend en puffend stoomtrammetje van Wamel naar Nijmegen v.v. Toen dit werd vervangen door autobussen van de Maasbuurt Spoorweg (thans Zuid-Ooster) werden de rails in 1933 verwijderd.

Hier zien we links de sigarenwinkel van Nicolaas Kolvenbag (de grootvader van Fientje de Köster), thans de winkel van een andere kleinzoon: Rien Kolvenbag. De reclame had alreeds zijn intrede gedaan; de sigaren kostten toen, blijkens de reclameplaat 2.5, 3, 4 en 5 en 10 cent per stuk. Verderop links ziet u het café van Mina van Wel, later “Daantje van de Wert”. Thans is daar de herenmodezaak van Jac de Kok gevestigd.

 De Prachtige “Kloosterhof” aan de Hogeweg in Wamel. Destijds was dit buitengoed van de familie Schouten een sieraad voor het dorp Wamel. Met spreekt in Wamel nog steeds met een zekere eerbied over de “villa”. In 1918 werd dit fraaie gebouw door brand verwoest. Het stond ongeveer tussen de bungalow van Kees Lazet en de woning van Frans den Bieman.

Het heerenhuis van Johannes van Mook, thans bewoond door zijn schoonzoon G. van de Grift. De tram moest hier, vanwege twee scherpe bochten, zo langzaam rijden, dat hij nagenoeg stil stond. Dit schijnt voor de machinist vaak aanleiding te zijn geweest helemaal te stoppen en een praatje te maken met zijn meisje dat dan juist terug keerde van het melken.

Deze foto toont de parochiekerk met pastorie aan de Dijk, destijds bestemd voor de beide Leeuwens. In 1916 is deze kerk uitgebrand. De afgebroken materialen werden verkocht en mogelijk weet zich een oude Leeuwenaar nog te herinneren dat hiermede schuren werden gebouwd en vloeren werden gelegd. De pastorie wordt thans bewoond door Willie Hol. Door het verdwijnen van alle beplanting langs de Dijk heeft deze niet aan fraaiheid gewonnen.

Ook deze foto toont aan dat de Dijk vroeger mooi beplant was. Links zien we de “Strang” met “Het Veerhuis” van Jan van Kessel. Rechts de woning, waarin laatstelijk Has Domensino (de schilder) was gehuisvest. Boven het antieke Fordje ziet men nog juist de schoenwinkel van Thijs van Lent. Deze 3 huizen zijn in 1944 door oorlogshandelingen verwoest, zoals praktisch alle huizen langs de dijk in Beneden-Leeuwen.

De Dorpsstraat te Wamel werd destijds veelvuldig gefotografeerd. Links ziet u het toenmalige gemeentehuis (met publicatiekast), rechts het woonhuis van de familie van der Grift. Momenteel is er de winkel van Toon Berkvens in gevestigd. Links ziet men ook nog de hardstenen palen met een ijzeren oog aan de bovenkant. Door dit oog werd met de jaarlijkse paardenmarkt een touw getrokken. Hieraan werden de vele paarden, die aangevoerd werden, vast gemaakt. In de jaren dertig is deze paardenmarkt (ieder jaar op 13 oktober) verdwenen.

Rechts staat het huis van de familie van Oijen, het welk onlangs door de gemeente is aangekocht en gesloopt. Ter plaatse verrijst nu een winkelcentrum. Links ziet u de woning van schoenmaker Piet van Dinther. Dit huis en de twee daarnaast gelegen panden, brandden op een zondagmorgen in 1920 af.

De boterfabriek aan de Achterstraat, nadat er aan weerszijden een stuk was aan gebouwd. Oorspronkelijk waren er in Beneden- en Boven-Leeuwen drie boterfabrieken, namelijk één aan de huidige Bernhardstraat, één aan de Zandstraat en deze afgebeelde. Deze drie werden samen gevoegd in de hier afgebeelde aan de Achterstraat, welke daartoe moest worden uitgebreid. Na de oorlog werd zij geheel verbouwd en aanzienlijk vergroot. Enige jaren geleden werd zij over genomen door “Vecomi”. Thans is de groothandel in olie van de Ruiter er in gevestigd.

De Hoogeweg in Wamel omstreeks 1920. Rechts ligt de bakkerij van Koos van Echteld. Nu woont hier de familie van Doesburgh. Links ziet u de boerderij van Faan Pompen.

De “Kruisstraat” in vroeger jaren met rechts café-houthandel van Johan van Zwam (de grootvader van Fientje de Köster) , op de plaats waar nu de textielhal is gevestigd. Verderop ziet u het café van Hansje van Elk en het toenmalige gemeentehuis, alsmede de boerderij van Cees Sengers. Links staat het huisje van de familie Van der Ven (Nelleke, Jan en Has “de Verver “). Op de hoek had men destijds de “beurs” voor de jongelui van Benedeneind.

Café “Het Veerhuis” van Jan van Kessel met aanlegplaats in de Strang. Destijds meerden hier vele boten, onder andere de “Postiljon” (voor personenvervoer) en de “Industrie 1” en “2” (voor vrachtvervoer) op het traject Millingen- Rotterdam v.v. Ook dit huis viel in 1944 ten prooi aan oorlogsgeweld, evenals de huizen van de scheepsbouwers Eltink en visser Johan Hol, die nog juist zichtbaar zijn achter de bomen.

 Alhoewel bij de Watersnood 1926 in Wamel praktisch alles onder water stond, bleef de Dorpsstraat geheel droog. De houten keet diende toen als stalling van het vee uit de onder water staande boerderijen.

De achterzijde van de parochiekerk van Beneden Leeuwen. Deze foto is genomen vanaf het zogenaamde kerkpaadje, thans Pastoor Zijlmanstraat.

Het voormalige gasthuis “St. Joseph” met rechts een gedeelte van de schuur, achter het in 1944 door oorlogsgeweld verwoestte café van Hannes van Zandvoort. Het kerkhof deed tot 1918 tevens dienst als parochiaal kerkhof. Enige jaren geleden is dit kerkhof geheel geruimd. Het gasthuis is in 1964 grotendeels afgebrand. Een klein gedeelte van het gasthuis en de voormalige meisjesschool zijn thans in gebruik als textielatelier.

Zo hoog stond in 1926 het water in de Zandstraat als gevolg van de watersnood.

Het voormalige patronaatsgebouw aan de Zandstraat met rechts de aangebouwde woning van conciërge Kees van Dreumel. Ter plaatse vindt men thans de automatiek van Thé van Os en het bloemencentrum van Kees van Hulst.

Ook de Molenstraat in Boven-Leeuwen stond bij de watersnood van 1926 onder water. Links de woonhuizen van slager Thijs van Dinther en van schoenmaker Piet van Dinther. Tweede van links staat de zojuist genoemde schoenmaker, derde van links rijksveldwachter van Wijk en derde van rechts Piet de Weijert.

Huize “De Laak” van de familie van der Wielen aan de Wilhelminastraat in 1910, thans bewoond door Gijs van der Wielen.

Wederom een foto van de Zandstraat. De schuur links is later afgebrand. Het woonhuis (links) van de familie van Oijen is inmiddels ook verdwenen. Rechts ziet u de woning met schoenmakerij van Piet van Dinther.

Het “Huis te Leeuwen”, ook bekend onder de naam “De Poort”. Het betreft hier een in de eerste helft van de negentiende eeuw verbouwd poortgebouw, daterend uit 1654, dat in vervlogen tijden behoorde bij het inmiddels gesloopte kasteel Leeuwen. Voor het poortgebouw ligt een stenen boogbrug met kleine gebeeldhouwde wapenleeuwen, terwijl ook het wapenschild van de vroegere kasteelheren nog aanwezig is. Het gebouw is thans eigendom van G.L. van de Grift.

Huize “St.Elisabeth” ten tijde van de opening. Een voor die jaren geweldig mooi gebouw. Het initiatief voor deze bouw kwam van pastoor Zijlman. Het is gebouwd door de Leeuwense aannemers Toon en Nol de Kok, onder architectuur van Willie van Boldrik. De rechtervleugel deed dienst als "Bewaarschool".

Wederom de Dorpsstraat in Wamel met de katholieke kerk, gebouwd in 1880 en door oorlogsgeweld in 1944/45 zodanig beschadigd, dat sloop noodzakelijk was. In het rechts afgebeelde woonhuis is thans de winkel van Hend van Kessel gevestigd. Daarnaast staat het in 1938 gesloopte woonhuis van de familie van Leth.

De Zandstraat rond 1930. De tramwagen staat ter hoogte van de huidige bar “De Posthoorn”. Destijds was dat café het ontvangststation voor goederen die met de Maas en Waalse tram werden vervoerd.

Hoe hoog het water in 1926 als gevolg van de watersnood op de Hogeweg in Wamel stond, kan met op deze foto zien. De drie huizen worden nu bewoond door respectievelijk Gerard van Rossum, Wim van Wel en Johan van Echteld.

Deze foto toont links de weegbrug en het polderdijkhuisje in Wamel rond 1930. Rechts vooraan zien we de boerderij van Bertus Beck, die in 1933 afbrandde en ter plaatse werd herbouwd; verder het woonhuis van Nol den Bierman en zijn klompenfabriek. Het hoge gebouw achteraan deed in die tijd dienst als wachtkamer voor tramreizigers en tevens werden daar de vrachtgoederen voor de tram verladen. In februari 1945 stortte op het woonhuis van den Bierman een zogenaamde “vliegende bom” (V1) neer, tengevolge waarvan de bewoner met zijn vrouw en een zoon om het leven kwamen. Alle op deze foto voorkomende gebouwen werden daarbij totaal verwoest.

Wat leuk om dit boekwerkje te verwerken. Ook al omdat ik weer meer inzage heb gekregen in de naburige dorpen, die vroeger een gemeente vormden, voordat alles West Maas en Waal werd. Ik moet me wel telkens goed realiseren dat dit boekje werd geschreven en gepubliceerd in 1972, toch ook al weer 47 jaren geleden. Het woordje 'thans' dat veelvuldig gebruikt wordt in de teksten krijgt dan een heel andere betekenis, namelijk 47 jaren geleden.